“Lớn” về lượng, chưa mạnh về chất

Năm 2010, theo số liệu của Bộ Tài chính, mặc dù kinh tế vĩ mô gặp nhiều khó khăn nhưng hoạt động dịch vụ kiểm toán vẫn có sự phát triển khả quan. Doanh thu toàn ngành đạt 2.743 tỷ đồng, tăng 25% so với năm 2009. Đặc biệt, một số công ty thuộc “Big 4” (nhóm 4 công ty hàng đầu) đã có lãi để bù đắp số lỗ của năm trước. Bốn DN trong nhóm này là đã có lãi 39 tỷ đồng, thay vì lỗ 96 tỷ đồng năm 2009.

Đạt được kết quả trên là do lượng khách hàng năm 2010 tăng mạnh. Theo báo cáo của 149 công ty kiểm toán, năm qua có trên 29.000 khách hàng, tăng 12,2% so với năm 2009. Trong đó, số khách hàng là các công ty cổ phần, DN niêm yết tăng mạnh. Đội ngũ kiểm toán viên và nhân viên chuyên nghiệp cũng được bổ sung. Tính đến 31/12/2010, có 8.694 người làm việc trong các công ty kiểm toán (CTKT), trong đó có 1.264 người có chứng chỉ kiểm toán viên. Ngoài ra, có gần 800 người có chứng chỉ kiểm toán viên làm việc trong các lĩnh vực khác mà không đăng ký hành nghề kiểm toán. Về cơ cấu dịch vụ, hầu hết công ty đều chú ý đến dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính (chiếm đến 60% tổng doanh thu), tư vấn thuế, tài chính chỉ chiếm 20%, tư vấn quản lý 9%, các dịch vụ khác không đáng kể.

Tuy có bước phát triển khả quan như vậy, nhưng theo đánh giá của VACPA, hoạt động của ngành kế toán kiểm toán còn nhiều bất cập. Bất cập lớn nhất là số lượng kiểm toán viên đã tăng mạnh trong năm 2010, nhưng vẫn chưa thể đáp ứng nhu cầu nhân sự trong ngành kiểm toán hiện nay. Mỗi năm đều có các CTKT thành lập mới và có nhiều người được cấp chứng chỉ kiểm toán viên. Tuy nhiên, số lượng kiểm toán viên đăng ký hành nghề lại không tăng tương ứng. Tính đến thời điểm 28/2/2011, có 49/152 CTKT chỉ có 3 kiểm toán viên. Ngoài ra, vẫn còn một số công ty thiếu kiểm toán viên nên chưa đủ điều kiện đăng ký hành nghề năm 2011. Tình trạng thiếu hụt này dẫn tới việc kiểm toán viên đã đăng ký hành nghề kiểm toán nhưng vẫn làm bán thời gian hoặc kiêm nhiệm ở các công ty khác, nên không có đủ cấp bậc soát xét hồ sơ kiểm toán. Do đó, ở các công ty này khó có thể đảm bảo chất lượng dịch vụ theo yêu cầu.

Cần phải minh bạch và trách nhiệm hơn

Theo báo cáo của VACPA, sau khi thực hiện kiểm tra chất lượng dịch vụ tại 20 CTKT, hiệp hội đã phát hiện ra không ít tồn tại. Một số đơn vị, đặc biệt là các công ty mới thành lập, thường quá chú trọng vào việc phát triển khách hàng, khai thác hợp đồng; chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng hồ sơ và báo cáo kiểm toán. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu kiểm toán viên, nên chất lượng hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu thực tế và chưa đảm bảo tuân thủ các quy định hành nghề.

Một số CTKT, được kiểm tra, chưa thực hiện đầy đủ và đúng quy định của hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam hiện hành. Báo cáo tài chính được kiểm toán còn nhiều sai sót, thể hiện kiểm toán viên và ban giám đốc của CTKT chưa nắm vững chuẩn mực, chế độ kế toán hiện hành, hoặc có sự dễ dãi, thỏa hiệp với khách hàng, khi không yêu cầu điều chỉnh những bút toán có giá trị cao hơn mức trọng yếu đã xác định, đồng thời cũng không nêu ý kiến trên báo cáo kiểm toán. Hồ sơ kiểm toán còn thiếu bằng chứng về các thủ tục đã thực hiện và chưa đủ căn cứ để làm cơ sở cho ý kiến kiểm toán. 

Ông Bùi Văn Mai, Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký VACPA cho biết, Luật Kiểm toán độc lập có hiệu lực từ ngày 1/1/2012, đồng thời hai nghị định (hướng dẫn thi hành luật và hướng dẫn xử lý vi phạm trong lĩnh vực kiểm toán) cũng đang được nghiên cứu soạn thảo. Sau khi luật có hiệu lực, những sai phạm trong lĩnh vực kiểm toán không dừng lại ở chỗ nhắc nhở mà có thể là phạt tiền, rút giấy phép hành nghề, thậm chí xử lý hình sự. Với những động thái mạnh mẽ từ phía cơ quan nhà nước, hội nghề nghiệp hoạt động của các DN tư vấn tài chính kiểm toán tại Việt Nam sẽ minh bạch và trách nhiệm hơn. 

Hơn nữa, Luật Kiểm toán độc lập ra đời với một số điểm mới như điều kiện thành lập CTKT (5 kiểm toán viên thay vì 3 người như trước đây); quy định rõ giá trị của báo cáo kiểm toán, trách nhiệm của bên cung cấp dịch vụ kiểm toán và bên được kiểm toán; những điểm không được ngoại trừ trong báo cáo kiểm toán… được kỳ vọng sẽ khắc phục những tồn tại, hạn chế trong ngành kiểm toán những năm qua. Bộ Tài chính và VACPA hiện đang gấp rút nghiên cứu, soạn thảo các nghị định hướng dẫn thi hành Luật để có thể trình Chính phủ ban hành cùng vào thời điểm 1/1/2012.